Şans faktörünün hesaba katılması

Anahtar Nokta

  • Mevcut bulgunun nitelik ve nicelik bakımından güvenilirliğinin değerlendirilmesinde, “şans faktörü” hesaba katılmalıdır.

Giriş: Şans Faktörü ve Büyük Sayılar Yasası

Tedavilerin etkilerine yönelik güvenilir bulgu, yanlılıkların önlenmesine (ya da önlenemeyenlerle mücadele edilmesine) dayanır. Testlerin bu özellikleri sağlanamazsa, araştırma sonuçlarına dair hiçbir manipülasyon ortaya çıkacak sorunları çözemez; ki bu sorunlar tehlikeli – hatta bazen ölümcül- sonuçlar olarak kalmaya devam eder. Taraf tutmanın azaltılmasına yönelik atılan adımlar başarılı olsa da, bir tanesi şans faktörü tarafından yanlış yönlendirilebilir.
Herkesin bildiği gibi, yazı turayı üst üste atarsanız, beş ya da daha fazla tura veya yazının peş peşe geldiğinin görülmesi gayet yaygındır. Yine herkesin bildiği gibi, ne kadar çok yazı tura atarsanız, eşit sayıda yazı ve turayla karşılaşma ihtimaliniz o derece artar.
İki tedaviyi karşılaştırırken, sonuçlardaki farklılıklarda en basit tabirle bu şans faktörünü yansıtabilir. Örneğin, A Tedavisi sonrasında hastaların %40’ı, B Tedavisi sonrasında ise aynı hastaların %60’ı ölmüş olsun. Tablo 1’de 10 hastanın iki tedaviyi de alması durumunda beklenen sonuçlar gösterilmiştir. İki tedavi arasındaki ölüm sayısındaki fark “risk oranı” olarak belirtilmiştir. Bu örnekteki risk oranı 0.67’dir.

Treatment A Treatment B Risk Ratio
Number who died 4 6 (4:6 =) 0.67
Out of (total) 10 10
Table 1. Does this small study provide a reliable estimate of the difference between Treatment A and Treatment B?

Bu küçük sayıya dayanarak, A Tedavisinin B Tedavisinden daha iyi olduğu sonucuna varmak akıllıca olur mu? Muhtemelen, hayır. Bir ihtimal, sonuçların nedeni iki gruptan birindeki insanların iyileşmesi olabilir. Eğer kıyaslama daha küçük hasta gruplarıyla tekrarlansa, her bir grupta ölenlerin sayısı tam tersi olabilir (4’e karşı 6) veya aynı sonuç çıkabilir (5’e karşı 5) ya da bir ihtimal olarak farklı bir oran bulunabilir.

Peki, tedavilerin her birini alan 100 hastadan sonra, her bir tedavi grubunda tam olarak aynı oranda (%40 ve %60) hastanın ölmesini bekler misiniz (Tablo 2)? Fark ölçümü (risk oranı) Tablo 1’de belirtilen kıyaslama ile birebir aynı olmasına (0.67) rağmen, 60 ölüme kıyasla 40 ölüm, 6’ya kıyasla 4’ten çok daha etkileyici bir farktır ve şans faktörü çok daha az yansıtır.

Table 2. Does this moderate-sized study provide a reliable estimate of the difference between Treatment A and Treatment B?
Treatment A Treatment B Risk Ratio
Number who died 40 60 (40:60 =) 0.67
Out of (total) 100 100

Dolayısıyla, tedavi kıyaslamalarında, şans faktöründen kaynaklanan yanlış yönlendirmeleri önlemenin yolu ölen, durumu kötüleşen, iyileşen ya da aynı kalan yeterince çok sayıdaki hasta üzerinde çalışarak sonuca ulaşmaktır. Bu durum bazen “büyük sayılar yasası” olarak ifade edilir.

Print Friendly
  • S4BE

    The following review of this resource is written by Gareth Grant, a 3rd year medical student. You can view the comment on the Students 4 Best Evidence website here: http://www.students4bestevidence.net/taking-account-play-chance-testing-treatments/

    Roughly how long did it take you to read/complete?
    3 minutes

    What did you think of the resource? (e.g. was it clear or difficult to understand?)
    It was clear and easy to use as there is audio but also text and tables to follow along.

    Do you feel it improved your understanding?
    Yes, it’s short and concise but addresses the point and summarises the topic without wordy explanations. It features good examples, without getting too technical with numbers.

    What problems did you find with it (if any) / how do you think it could be improved?
    I did have to refresh the page to access the second recording but that may have just been me – related to cookies I think. I think the source itself was good and doesn’t need improvement.

    Overall, what would you score the resource out of 5? (and why?)
    5 – it clearly summarises the role of chance and was easy to understand. Also, it’s good if (like me) you prefer audio/video sources to reading.